Crkveno ili Čajkino brdo je stena vulkanskog porekla u centru Banje, koja je sa postojećim vegetativnim asocijacijama, geomorfološkim oblicima i prostornim položajem proglašeno je za prostornu – kulturno- istorijsku celinu.
I za ovo prelepo brdo u centru Banje, koje je svoje ime menjalo oslikavajući epohe od Krša do Stene, preko Crkvenog, Aleksandrovog, do Čajkinog brda postoji priča.
Kako je od 1929. god., od osnivanja lista „Banje i turizam“ ovde bilo njegovo sedište, dolazili su ovde i turistički poslenici iz ostalih nama sličnih mesta. Šetajući tako i razgledajući Banju sa tadašnjim gradonačelnikom i turitičkim radnicima, zadivljeni lepotom stadoše pred brdom komentarišući:
„E, šta sve vi Banjčani nećete uraditi da privučete goste, i brdo ste doneli“ sve misleći da je ono tu doneto u cilju naše propagande.“
Posle Drugog svetskog rata na njemu je izgrađena Letnja pozornica koja je po rečima inženjera hortikulture Aleksandra Krstića bila primer odlično uklopljenog prostora u ambijentu.
Posle rekonstrukcijskih radova 1988. objekat je potpuno promenio izgled, pa sada vrstom materijala i oblikom, više podseća na odbrambeni objekat.
Letnja pozornica je danas centar kulturnih zbivanja, domaćin Filmskom festivalu i mnogim drugim manifestacijama.
U znak sećanja na velikana srpskog glumišta Danila Batu Stojkovića u okviru amfiteatra koji od 2010. godine nosi njegovo ime otvorena je i njegova Spomen soba. Tako je javnosti postao dostupan najvredniji deo njegovih ličnih stvari. Spomen soba na Vrnjačkoj letnjoj pozornici simbolizuje veze legendarnog glumca i najpoznatije srpske banje. Velikan čija je pojava ispunjavalu Banju za Vrnjčane je još živ. I još ga vide u sobi koja je puna njegovih knjiga i ličnih stvari.
„Tu je Batina pepeljara, njegove muštikle, lula i dosta Batinih priznanja, diploma. Ovde je Bata sedeo, to je bila njegova radna soba i tu je mogao da sedne samo neko koga on pusti“, kaže Nikola Džamić iz Udruženja „Danilo Bata Stojković“ u Vrnjačkoj Banji.
Crkveno brdo je površine 24 hektara. Njegovu bogatu vegetaciju čine 173 vrste biljaka. Najveće bogatstvo predstavljaju zajednice hrasta i cera oko banjske crkve sa primercima starim preko 100 godina.
Na Čajkinom brdu nalazi se 49 objekata koji su zaštićeni kao kulturno-istorijski spomenici. Veći broj tih objekata čine vile, a osim njih tu su parohijski dom, amfiteatar i crkva Rođenja Presvete Bogorodice, najstariji arhitektonski objekat u banji.
Podzemni tunel koji potiče iz vremena Drugog svetskog rata, posle skoro 80 godina, otvariće se za posetioce. Reč je o tunelu koji se nalazi ispod poznate letnje pozornice..
Nova turistička atrakcija biće dugačka 130 metara, obogaćena sadržajima iz istorije ovog mesta. Posetioci će tako, nakon rekonstrukcije, imati priliku da zahvaljujući izloženim maketama i predmetima, jasno sagledaju razvoj banje od rimskog perioda, preko turske i nemačke okupacije, do danas.
U ovim izložbenim prostorima videće se brojno oružje, topovi, puške, samostreli, oruđa, oklopi, panciri, nemačke i partizanske uniforme, kao i razni predmeti pronađeni prilikom arheoloških iskopavanja.
Tunel će zadržati autentičnost, u skladu sa odredbama Zavoda za zaštitu spomenika. Određeni delovi biće sanirani, a to se pre svega odnosi na bezbednost posetilaca.
Tunel je planiran bio da bude sklonište Glavnog nemačkog štaba za jugoistok Evrope. Kopanje je počelo 1942. godine, a radovima je rukovodio general Aleksandar Ler, komandant nemačkih trupa na Balkanu i u jugoistočnoj Evropi, vođa desanta na Drvar i operacije „Konjićev skok“, kao i komandant šestoaprilskog bombardovanja Beograda. Zanimljivo je da je tunel probijen tek 1944, posle godinu i po dana, kada su se dve ekipe susrele u sredini Crkvenog brda kopajući sa dve strane istovremeno. U tunelu se nalazi sedam prostorija. Drugi započeti krak tunela u pravcu pijace sa jedne, i od vile „Peć“ sa druge strane, nije bio završen.
Vila „Turkulović“, koja je nakon Drugog svetskog rata promenila ime i danas se zove vila „Partizanka“, povezana je tunelom sa Crkvenim brdom i nekadašnjim nemačkim štabom. Vila Turkulović je poznata po tome što je u njoj osmišljena operacija „Konjićev skok“ to jest Desant na Drvar. Njome je iz ove vile rukovodio čuveni Oto Skorceni.
Spomenik „Muza sa feniksom“ podignut je 1984. godine, po ideji Boška Ruđičanina, a uradio ju je vajar Dragaša Obradović. Postavljen je na Crkvenom brdu, iznad glavnog banjskog trga, na mestu gde se od 19. godine održavao „Veliki miting poezije“, sa učešćem dvadesetak pesnika. Bronzana figura je 1988. godine stilazovana predstava devojke u iskoraku, sa pticom u ruci – feniksa. Simbolizuje Euterpu, muzu poezije.
Paviljoni su jedno od obeležja Vrnjačke Banje od njenog osnivanja, a upravo jedan od najstarijih paviljona izgrađen je dvatesetih godina prošlog veka na Crkvenom brdu.
U potpunosti je rekonstruisan i u njegovoj neposrednoj blizini nalaziće se i vidikovac sa koga će se pružati najlepši pogled na celu Banju. Biće to prvi stakleni vidikovac u Srbiji. Završetak radova na vidikovcu očekuje se pred otvaranje letnje sezone.
Rekonstrukcijom Crkvenog brda 2018. godine napravljen je veštački vodopad koji je postao sigurno jedna od najvećih turističkih atrakcija Vrnjačke Banje.
Nezaobilazno mesto za fotografiju, ali i polazna tačka staze Boško Ruđičanina koja vodi do Amfiteatra „Danila Bate Stojkovića“.
Boško Ruđičanin je bio zaslužni građanin Vrnjačke Banje, pesnik i dugogodišnji upravnik Kulturnog centra u Vrnjačkoj Banji, osnivač Festivala filmskog scenarija i urednik časopisa Zamak kulture…
Na Crkvenom brdu nalazi se u potpunosti uređena pešačka staza dužine 3 km koja nosi ime patrijarha Pavla. Obnovljen je parkovski prostor bogatom biljnom kulturom.
